Transcriptie
1 Algemeen Inhoud 1 Veel gebruikte waarden 2 Omrekenregels 3 Vermenigvuldigingsfactoren 4 Uit het Griekse alfabet 5 Omtrek, oppervlakte en inhoud NaSk 1 6 Enkele grootheden 7 Beweging en kracht 8 Geluid 9 Vaste stoffen, vloeistoffen en gassen 10 Energie 11 Licht en beeld 12 Elektriciteit 13 Kleurcodes van weerstanden 14 Elektrotechnische symbolen 15 Gegevens van enkele vaste stoffen 16 Gegevens van enkele vloeistoffen 17 Rendementen bij energieomzettingen 18 Verbrandingswarmte van enkele stoffen 19 Luchtgeluidisolatiewaarden 20 Isolatiewaarden van bouwelementen 21 Doordringend vermogen van straling in enkele stoffen 22 Golven die zich voortplanten met de lichtsnelheid 23 Symbolen van de weerkaart 24 Schaal van windsnelheden 25 Luchtdruk en hoogte 26 Voortplantingssnelheid van geluid in enkele stoffen 27 Gehoorgevoeligheid 28 Enkele isotopen 29 Lijst van atoomsoorten 30 Periodiek systeem der elementen 31 Pictogrammen gevaarlijke stoffen 1
2 1 Veel gebruikte waarden naam symbool afgeronde waarde valversnelling g 10 m/s 2 op aarde g maan 1,6 m/s 2 op de maan dichtheid ρ 1,0 g/cm 3 (water bij 277 K) lichtsnelheid c 3, m/s geluidssnelheid v geluid 343 m/s in lucht bij 293 K standaarddruk p 0 1, Pa absolute temperatuur T 0 K = -273 o C pi π 3,14 2 Omrekenregels 1 m 2 = 1, cm 2 1 m 3 = 1, cm 3 1 dm 3 = 1 L 1 cm 3 = 1 ml 1 kwh = 3, J 1 bar = 1, Pa 1 hpa = 100 Pa 3 Vermenigvuldigingsfactoren factor naam symbool betekenis 10-9 nano n miljardste 10-6 micro µ miljoenste 10-3 mili m duizendste 10-2 centi c honderdste 10-1 deci d tiende 10 1 deca da tien 10 2 hecto h honderd 10 3 kilo k duizend 10 6 mega M miljoen 10 9 giga G miljard 2
3 4 Uit het Griekse alfabet naam groot klein naam groot klein alpha A α labda Λ λ bèta B β mu M µ gamma Γ γ pi Π π delta δ omega Ω ω èta H η rho P ρ 5 Omtrek, oppervlakte en inhoud Omtrek Vierkant 4. z Rechthoek 2. l + 2. b Parallellogram 2. l + 2. b Ruit 4. z Driehoek z 1 + z 2 + z 3 Cirkel 2π. r = π. d Oppervlakte Vierkant z 2 Rechthoek l. b Parallellogram b. h Ruit 0,5. d 1. d 2 Driehoek 0,5. b. h Cirkel π. r 2 = 0,25π. d 2 Cilindermantel 2π. r. h = π. d. h Bol 4π. r 2 = π. d 2 Inhoud Kubus z 3 Balk l. b. h Prisma G. h = oppervlakte grondvlak x hoogte Piramide 1 / 3. G. h Kegel 1 / 3. G. h Cilinder G. h = π. r 2. h = 0,25π. d 2. h Bol 3
4 6 Enkele grootheden grootheid symbool eenheid afkorting van de eenheid activiteit (radioactiviteit) A becquerel Bq afgelegde weg s meter m arbeid W joule J bewegingsenergie E k joule J dichtheid ρ gram per kubieke cm g/cm 3 druk p pascal Pa (= N/m 2 ) milibar mbar (= 100 Pa) elektrische spanning U volt V elektrische stroom I ampère A elektrische weerstand R ohm Ω energie E joule J frequentie f hertz Hz geluidsniveau L p decibel db (A) geluidssterkte L i decibel db kinetische energie E k joule J kracht F newton N lengte l meter m lineaire uitzettingscoëfficiënt α per kelvin 1/K luchtgeluidisolatiewaarde R decibel db massa m kilogram kg moment M newton meter Nm oppervlakte A vierkante meter m 2 potentiële energie E p joule J radioactiviteit A becquerel Bq rendement η snelheid v meter per seconde m/s soortelijke warmte c joule per gram per kelvin J/(g. K) soortelijke weerstand ρ ohm vierkante millimeter p. m Ω. mm 2 /m temperatuur T graad Celsius o C kelvin K trillingstijd (periode) T seconde s tijd t seconde s toerental n aantal omwentelingen p. min. 1/min vermogen P watt W (= J/s) versnelling a meter per seconde kwadraat m/s 2 volume V kubieke meter m 3 warmte Q joule J warmtegeleidingscoëfficiënt λ watt per meter kelvin W/(m. K) warmtedoorgangscoëfficiënt K watt per vierkante meter kelvin W/(m 2. K) zwaarte-energie E z joule J 4
5 7 Beweging en kracht 1 beweging met constante snelheid s e s b = v. t of s = v. t s e - s b 2 gemiddelde snelheid v = v = t v e - v b 3 versnelling a = t s t 4 éénparige versnelde beweging ve = vb + a. t en s e = v b. t + 0,5. a. t 2 5 éénparige vertraagde beweging ve = vb - a. t en s e = v b. t - 0,5. a. t 2 π. d. n 6 omtreksnelheid v = tandwieloverbrenging n 1. d 1 = n 2. d 2 en n 1. z 1 = n 2. z 2 (z is het aantal tanden) 8 kracht F = m. a 9 gewicht F G = m. g F 10 druk p = A 11 arbeid W = F. s W 12 vermogen P = t 13 kinetische energie (bewegingsenergie) E k = 0,5. m. v 2 14 potentiële energie (zwaarte-energie) E p = m. g. h (E z = m. g. h) 15 moment M = F. l 16 evenwichtsvoorwaarde M 1 + M 2 + = 0 of M linksom = M rechtsom 5
6 8 Geluid s 1 geluidssnelheid v geluid = t 1 2 frequentie f = T 1 3 trillingstijd T = f 9 Vaste stoffen, vloeistoffen en gassen m 1 dichtheid ρ = V 2 Wet van Boyle p. V = constant (bij constante T en afgesloten hoeveelheid gas) 3 vloeistofdruk p = ρ. h. g 10 Energie 1 opgenomen (afgestane) warmte Q = c. m (T e T b ) 2 behoud van warmte Q opgenomen = Q afgestaan E 3 vermogen P = t P af 4 rendement η = x 100% P op E af η = x 100% E op 6
7 11 Licht en beeld 1 terugkaatsingswet i = t lenzenformule ---- = f v b b 3 lineaire vergroting N lin = ---- v 12 Elektriciteit U 1 weerstand R = I 2 vermogen P = U. I 3 energie E = P. t l 4 draadweerstand R = ρ A 5 stroomvertakkingen I = I 1 + I 2 6 serieschakeling R v = R 1 + R R 1. R 2 7 parallelschakeling ---- = of Rv = R v R 1 R 2 R 1 + R 2 8 transformator = n s U s N p U p 9 vermogen bij ideale transformator P p = P s 7
8 13 Kleurcodes van weerstanden Waarden in Ω kool- of metaalweerstanden A: eerste cijfer B: tweede cijfer C: derde cijfer D: vermenigvuldigen met 10 n T: tolerantie A/B/C D n = T 0 0 +/- 1% 1 1 +/- 2% 2 2 +/- 5% R 3 3 +/- 10% 4 4 +/- 20%
9 14 Elektrotechnische symbolen symbool omschrijving 9
10 symbool omschrijving 10
11 15 Gegevens van enkele vaste stoffen Als een waarde binnen een interval kan liggen, is steeds het midden van het interval genomen. dichtheid smeltpunt smeltings- soortelijke soortelijke (T=293K) warmte warmte weerstand (T=293K) g/cm 3 K J/g J/(g. K) Ω. mm 2 /m aluminium 2, ,88 0,027 beton 2, ,99 - brons 8, ,38 0,30 chroom 7, ,45 0,13 constantaan 8, ,41 0,45 diamant 3,52 > ,49 - glas 2, ,84 - goud 19, ,129 0,022 grafiet 2, ,69 10,0 graniet 2, ,82 - hout - balsahout 0, ebbenhout 1, eikenhout 0, , vurenhout 0, ,72 - keukenzout 2, ,88 - koper 8, ,387 0,017 kurk 0, lood 11, ,128 0,21 magnesium 1, ,026 - marmer 2, ,88 - messing ,38 0,6 nikkel 8, ,46 0,078 paraffine 0, ,9 - platina 21, ,133 0,106 plexiglas (perspex) 1, ,5 - porselein 2, ,8 - rubber 1, ,5 - staal (roestvrij) 7, ,46 - steen baksteen 1, ,75 - suiker 1, ,2 - tin 7, ,22 - wolfraam 19, ,135 0,055 ijs 0, ,2 - ijzer 7, ,46 0,105 zand 1, ,80 - zilver 10, ,24 0,016 zink 7, ,386 0,062 T = 269 K 11
12 16 Gegevens van enkele vloeistoffen dichtheid smeltpunt, smeltings- soortelijke kook- (T=293K) stolpunt warmte warmte punt g/cm 3 K J/g J/(g. K) K alcohol 0, , benzine 0, ,10 - ether 0, , kwik 13, , olie 0, , petroleum 0, , water 1, , zeewater 1, ,93 - zwavelzuur 1, , T = 277 K 17 Rendementen bij energieomzettingen % 5 1 gloeilamp stoomketel waterkrachtcentrale hoog-rendementsketel batterij elektrisch fornuis elektromotor gasfornuis verbeterd-rendementsketel dynamo centrale-verwarmingsketel elektrische kookplaat sl-lamp zonnecollector (vlakke plaat) tl-buis (dun) raketmotor conventionele krachtcentral dieselmotor kerncentrale benzinemotor (auto) mens motor (bromfiets) windkrachtcentrale tl-buis (dik) zonnecollector (silicium) generator chemische energie bewegingsenergie elektrische energie lichtenergie chemische energie elektrische energie bewegingsenergie elektrische energie chemische energie warmte-energie lichtenergie elektrische energie elektrische energie warmte-energie elektrische energie bewegingsenergie 12
13 18 Verbrandingswarmte van enkele stoffen Voorbeeld: brandstof bij volledige verbranding van 1 gram hout komt J energie (warmte) vrij. verbrandingswarmte Vaste stoffen J/g hout (droog) steenkool Vloeistoffen (T = 293 K) J/cm 3 benzine dieselolie petroleum spiritus Gassen (T = 273 K, p = 1, Pa) J/cm 3 aardgas 32 butaan 120,7 methaan 35,8 propaan 93,8 waterstof 10,8 19 Luchtgeluidisolatiewaarden R (laboratoriumsituatie) en db(a)-waarden van enkele constructies (voor standaardspectrum wegverkeersgeluid). Luchtgeluidisolatie R(dB) bij middenfrequentie (Hz) Constructie db(a) Enkel glas 4 mm mm Dubbel glas mm mm Gasgevuld dubbel glas mm Spouwmuur: spouw mm 160 kg/m kg/m
14 20 Isolatiewaarden van bouwelementen k-waarden (warmtedoorgangscoëfficiënt) W/(m 2. K) Raam, enkel glas 5,7 Raam, dubbelglas, 8 mm spouw 3,5 Buitendeur, massief hout 3,5 Binnenmuur, halfsteens, kalkzand 7,1 Buitenmuur, halfsteens, kalkzand 12,5 Binnenmuur, steens, kalkzand 3,8 Buitenmuur, steens, kalkzand 6,2 Buitenspouwmuur, tweemaal halfsteens, kalkzand 2,7 Buitenspouwmuur, half- en heelsteens, kalkzand 2,0 Partieel gevulde spouwmuur: 30 mm PIR- of PUR-schuim 0,60 60 mm PIR- of PUR-schuim 0,35 30 mm PS-schuim 0,72 60 mm PS-schuim 0,45 30 mm minerale wol 0,79 60 mm minerale wol 0,50 Pannendak, enkel houten beschot, 17 mm 4,5 Pannendak, dubbel houten beschot, 2x17 mm 2,0 Pannendak met isolatie, op dakbeschot: 40 mm PIR- of PUR-schuim 0,60 40 mm PS-schuim 0,73 40 mm minerale wol 0,79 Pannendak met isolatie, onder dakbeschot: 40 mm PS-schuim 0,67 40 mm minerale wol 0,75 Pannendak met isolatie en spouw: 40 mm PS-schuim 0,61 40 mm minerale wol 0,67 λ-waarden (warmtegeleidingscoëfficiënt) W/(m. K) Gevelmetselwerk (direct blootgesteld aan regen) 1,0 Ander baksteenmetselwerk 0,70 Metselwerk van kalkzandsteen 0,90 Cellenbeton 0,20 Gips 0,18 Glaswol en steenwol 0,04 Spaanplaat 0,17 14
15 21 Doordringend vermogen van straling in enkele stoffen alfastraling aluminium lood beton 22 Golven die zich voortplanten met de lichtsnelheid 15
16 23 Symbolen van de weerkaart 16
17 24 Schaal van windsnelheden windsterkte volgens Beaufort gemiddelde windsnelheid op 10 m hoogte boven zeeniveau (KNMI) m/s omschrijving toelichting 0 0 windstil rook stijgt (vrijwel) recht omhoog zwakke wind rookpluimen geven windrichting aan 2 bladeren en windvanen bewegen matige wind bladeren en twijgen bewegen voortdurend 4 kleine takken beginnen te bewegen stof en papier dwarrelt op vrij krachtige wind takken en bladeren bewegen krachtige wind grote takken bewegen wind fluit en zoemt harde wind bomen bewegen wind is hinderlijk stormachtige wind twijgen breken af lopen wordt moeilijk storm weinig schade dakpannen waaien af zware storm veel schade ontwortelde bomen zeer zware storm heel veel schade orkaan ernstige verwoesting orkaan ernstige verwoesting orkaan ernstige verwoesting orkaan totale verwoesting orkaan totale verwoesting 17
18 25 Luchtdruk en hoogte luchtdruk in hpa hoogte in km 26 Voortplantingssnelheid van geluid in enkele stoffen (T = 293 K) stof voortplantings- stof voortplantingssnelheid m/s snelheid m/s Vaste stoffen: Gassen: beton 4300 aardgas 430 glas 4300 koolstofdioxide 259 kurk 500 lucht 343 steen 3600 lucht 340 (bij 288 K) ijs (T = 269 K) 3280 waterstof 1280 ijzer 5100 Vloeistoffen: olie 1500 water 1480 zeewater
19 27 Gehoorgevoeligheid geluidsniveau omschrijving zone db (A) 0 absolute stilte onderste gehoorgrens 10 vallend blad omroepstudio 20 ruisende bladeren groepje fluisterende kinderen 30 leeszaal bibliotheek restaurant 40 stille straat veilig geluid vogelgeluiden 50 zachte muziek, rustig gesprek telefoongesprek 60 elektrische grasmaaier dichtbij hard roepen 70 hardspelende radio of tv personenauto met 35 km/h dichtbij 80 bromfiets dichtbij motorfiets 90 verkeer op een stadskruising gevaarlijk geluid, kans vrachtwagen dichtbij op gehoorbeschadiging 100 helikopter op 30 m hoogte cirkelzaag, discman voluit spelend 110 auto die toetert disco, popgroep 120 drilboor dichtbij toenemende kans op gehoorbeschadiging 130 startend straalvliegtuig op 50 m 140 pijngrens 150 ernstige beschadigingen aan het oor 19
20 28 Enkele isotopen stof symbool massa- aantal aantal halfwaarde- straling getal protonen neutronen tijd waterstof H deuterium H tritium H ,3 j β helium He koolstof C koolstof C j β stikstof N stikstof N ,7 min β zuurstof O natrium Na natrium Na ,6 j β, γ magnesium Mg aluminium Al aluminium Al ,4 min β, γ zwavel S chloor Cl chloor Cl chroom Cr ijzer Fe ijzer Fe dg β, γ nikkel Ni koper Cu koper Cu ,7 u β zink Zn zilver Ag zilver Ag sec β tin Sn tin Sn ,7 u β jood I jood I ,0 dg β, γ wolfraam W goud Au kwik Hg lood Pb lood Pb ,3 u β uranium U , j α, γ uranium U , j α plutonium Pu , j α, γ plutonium Pu j α, β 20
21 29 Lijst van atoomsoorten symbool atoom- relatieve symbool atoom- relatieve nummer atoom- nummer atoommassa massa aluminium Al 13 27,0 lood Pb ,2 americum Am ,0 magnesium Mg 12 24,3 antimoon Sb ,8 mangaan Mn 25 54,9 argon Ar 18 39,9 molybdeen Mo 42 95,9 arseen As 33 74,9 natrium Na 11 23,0 barium Ba ,3 neon Ne 10 20,2 beryllium Be 4 9,0 nikkel Ni 28 58,7 boor B 5 10,8 platina Pt ,1 broom Br 35 79,9 plutonium Pu ,0 cadmium Cd ,4 radium Ra ,0 calcium Ca 20 40,1 radon Rn ,0 cesium Cs ,9 seleen Se 34 79,0 chloor Cl 17 35,5 silicium Si 14 28,1 chroom Cr 24 52,0 stikstof N 7 14,0 fluor F 9 19,0 strontium Sr 38 87,6 fosfor P 15 31,0 thallium Tl ,4 gallium Ga 31 69,7 thorium Th ,0 germanium Ge 32 72,6 tin Sn ,7 goud Au ,0 titaan Ti 22 47,9 helium He 2 4,0 uraan U ,0 indium In ,8 vanadium V 23 50,9 jood I ,9 waterstof H 1 1,0 kalium K 19 39,1 wolfraam W ,9 kobalt Co 27 58,9 xenon Xe ,3 koolstof C 6 12,0 ijzer Fe 26 55,8 koper Cu 29 63,5 zilver Ag ,9 krypton Kr 36 83,8 zink Zn 30 65,4 kwik Hg ,6 zuurstof O 8 16,0 lithium Li 3 6,9 zwavel S 16 32,1 21
22 30 Periodiek systeem der elementen 22
23 31 Pictogrammen gevaarlijke stoffen 23
